کاشی رازهایی که هیچ کس دیگری از آنها خبر ندارد

اگر دورهٔ قاجاریه را یکی از بدترین و دردآورترین دوران در طول تاریخ ایران در زمینهٔ صنعت نساجی و بافندگی پارچههای دستی و سنتی بدانیم، بجاست. در این طرح، به سبک همان طرح گذشته، حافظیه به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد و ایوانی به طول ۵۶ و عرض ۷ متر و با ۲۰ ستون سنگی به ارتفاع ۵ متر، آن دو باغ را از یکدیگر جدا میکند. سبک پارچهها کموبیش یکنواخت بود و اصل و منشأ طرحهای این دوره غالباً نامعلوم است. هجوم سبک چینی و مغولی که سرشار از خشونت بود در پارچهبافی مؤثر افتاد. اردلان خان داماد شاه عباس بود و زرین کلاه، خواهر او را در حبالهٔ نکاح و از این زن پسری بهنام سرخاب که بسیار مورد توجه شاه عباس بود، داشت. از دوره ساسانیان نیز در کلیساها و موزههای خارج از ایران، نمونههای متعدد زری موجود است؛ زیرا زریهای دوره ساسانیان به قدری مورد توجه بود، که از تمام نقاط دنیا خواستار آن بودند و وقتی کسی به ایران مسافرت میکرد، بهترین هدیهای که میتوانست به میهن خود ببرد یک قطعه زری بود و به این طریق مثلاً باقیماندههای صلیب مسیح را صلیبیون در زریهای ایرانی میپیچیدند و به همراه خود به اروپا میبردند.

پس از یورش به سرزمین ایران، شیرازهٔ فرهنگ و تمدن ایران از هم گسیخت بهویژه در زمینهٔ بافت پارچههای زربفت که پوشیدن این پارچهها در اسلام حرام است. پس از سلجوقیان، هنر رو به خاموشی گرایید و یورش مغولان از خاور دور به ایران، همه جیز و همه کس را تا لبهٔ پرتگاه نابودی پیش برد. بافتن پارچههای ابریشمین و زری به رنگهای دلاویز در بیست و پنج قرن پیش در ایران شایع بودهاست. اوکین معتقد است این مدرسه تنها نمونه باقیمانده از معماری قرن هشتم هجری در خراسان است که بادگیر را در ساختار خود دارد. اختراع چهار مدل پمپ آب توسط تقیالدین شامی در قرن شانزدهم میلادی. در اطراف آن قرار دارد. یوسف اول آن را به یک قصر کوچک تبدیل کرد و محمد پنجم بعداً تزئینات اطراف ورودی آن کاشی کاری به انگلیسی را اضافه کرد. سرامیک همچنین کاربرد تازهای در معماری و مجسمهسازی پیدا کرد و در تزئینات و نمای ساختمانها هم به کار رفت. این پوشش مانند یک پوسته نازک و سخت است و سرامیک عایق سفید را محصور می کند تا شکنندگی آن را برطرف کند (به غیر از آن طرف کاشی که بدون پوشش است). به این ترتیب هر دو سمت و همچنین ضخامت این متریال جدید قابل مشاهده خواهد بود.

ضمناً ایوان رفیع با دو مناره در صحن عتیق ساخته شد. کل اثر متشکل است از دالان ورودی، یک ایوان بزرگ طاق دار، فضای آرامگاهی و چله خانه. زربفت. زری یا زربفت پارچهای ظریف و بسیار گران بهاست که چله یا تار آن از ابریشم خالص است و پودهای آن ابریشم رنگی و یکی از پودها، نخ گلابتون است که میتواند زرین یا سیمین باشد. پلوتارک و دبودور همچنین نوشتهاند که پارچههای زری که تار آن را از طلا و نقره میکشیدند و همچنین مخمل، پارچههای پشمی و پارچههای کتانی ایران در دورهٔ هخامنشیان بیاندازه مطلوب بود. از طرفی دورهٔ قاجار مصادف است با نهضت همه جانبهٔ کارخانههای پارچهبافی اروپا، همچنین پارچههای روسی که افراد سودجو با رضایت شاهان وقت بیرویه و ارزان وارد کشور میکردند و مانع برابری تولید کارگاههای دستی و سنتی با کارگاههای ماشینی میشد. او همچنین با ذکر مثالهایی گفت که کاخهای دوران پهلوی در این منطقه اکثراً بعنوان دفتر مقامات مورد استفاده است و از جمله کاخ فرح محل شورای نگهبان و کاخ شاپورغلامرضا محل ریاست قوه قضاییه است. از این دوران هم نمونههای بسیاری باقیمانده که حتی امروز، دیگر کسی نمیداند که آن استادان زبردست، این پارچهها را بافتهاند!

پس از انقلاب، این هنر هم چون دیگر هنرهای ملی، چون کسی نیازی به این لباسها نداشت کمکم بافت آنها محدود شد و حتی صادرات آن هم قطع گردید… با تبلیغات خوبی که در رادیو و تلویزیون انجام میشد و نمایشگاههای متعددی که در داخل و خارج از کشور برپا میشد، این هنر اصیل در معرض شناخت مردم ایران و بهویژه خارجیان قرار گرفت، بهطوریکه در تمام فرودگاهها و هتلهای کشور شعبهای برای فروش اینگونه پارچهها برپا شده بود. بنیاد توسعه و عمران موقوفات کشور، در سال ۱۳۶۴ تحت نام مؤسسه صندوق عمران موقوفات کشور، با هدف آبادانی، احیاء، عمران، بازسازی و مرمت موقوفات و اماکن مذهبی تأسیس شد، که در سال ۱۳۸۹ به نام بنیاد توسعه و عمران موقوفات کشور با اهداف و استراتژی جدید تغییر نام داد و هماکنون در همه استانهای کشور دارای شعبه است. نمایشگاه بینالمللی شیراز هماکنون دارای فضایی به میزان ۱٫۷ کیلومتر مربع بهصورت ۶ سالن سرپوشیده و سه سالن در حال ساخت و فضای باز نمایشی به میزان ۳٬۰۰۰ متر مربع است. مهاجمان هم دلِ خوشی از تمدن و فرهنگ ایرانی نداشتند، با این همه صنعت پارچهبافی با ایستادگی هرچه تمامتر، بار دیگر خود را نمایان ساخت.